Volgens de beeldbank van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) is de Nederlandse moslima gesluierd, passief, werkt ze als kassière en vind je haar vooral op straat, op de markt of tijdens het winkelen. Dit is wat er voornamelijk te zien is op de foto’s die verschijnen onder de zoekterm ‘moslima’.
De foto’s zijn eenzijdig en de omschrijvingen en zoekwoorden bij de foto’s bevatten woorden en begrippen die vaak niet overeen komen met wat er feitelijk te zien is op de foto, maar die wel bijdragen aan stereotypering en stigmatisering van moslima’s. Fotografen gebruiken deze woorden uit commerciële overwegingen, om de vindbaarheid van hun foto te vergroten. Dit blijkt uit onderzoek dat is gedaan door fotograaf Cigdem Yuksel en onderzoeker Ewoud Butter.
Uit het onderzoek dat gedurende de afgelopen dertig jaar is gedaan naar de beeldvorming van moslims in de media, blijkt dat de beeldvorming van moslima’s, in het bijzonder wanneer zij een hoofddoek dragen, vaak bijzonder stereotype is. Dit is niet zonder consequenties. Het zijn, zoals uit onderzoek van Meld Islamofobie blijkt, vooral moslima’s (met een hoofddoek) die het slachtoffer zijn van discriminatie en moslimhaat.
De beeldvorming van moslima’s door de media wordt niet alleen bepaald door de woorden die worden gekozen, maar ook door de foto’s die hierbij worden gebruikt. Fotograaf Cigdem Yuksel:
“Al aan het begin van mijn carrière ontdekte ik dat je als fotograaf macht hebt. De macht om een bepaald beeld neer te zetten van de mensen die je fotografeert. Al jaren valt het mij op dat het beeld van de stille, slecht Nederlands sprekende gesluierde migrantenvrouw een cliché is dat altijd terugkeert in de media.”
Beeldbanken spelen hierbij een belangrijke rol. Gedrukte media (kranten en tijdschriften) en digitale media (waaronder ook de websites van kranten en tijdschriften) maken voor het illustreren van hun nieuwsberichten, verhalen en reportages meestal gebruik van de foto’s van beeldbanken. Het is opmerkelijk dat er nooit gekeken is naar de samenstelling van de foto’s in deze beeldbanken. Het ANP heeft met ongeveer 100 miljoen foto’s de grootste beeldbankvan Nederland die door bijna alle Nederlandse media wordt gebruikt. Fotografen uploaden dagelijks foto’s naar de beeldbank van het ANP.
Dit onderzoek is gedaan om inzicht te krijgen in welke beelden van moslima’s decennialang aan de Nederlandse media werden en worden aangeboden.
Wijze van onderzoek
Door middel van een verkennend onderzoek analyseerde Cigdem Yuksel samen met Ewoud Butter de afgelopen maanden foto’s die verschenen als zoekresultaat in de beeldbank van het ANP wanneer zij zocht op de zoekterm ‘moslima’. In totaal zijn er 4.482 foto’s geanalyseerd verspreid over drie periodes (1995-2000, 2005-2010 en 2015-2020) waarbij is gekeken naar wat de veelvoorkomende beelden zijn. Ook is er gekeken naar de omschrijvingen en zoektermen die fotografen toevoegen en welke woorden daarin domineren. Tot slot zijn er zeven fotografen geïnterviewd die inzicht geven in de wijze waarop ze werken en toelichten hoe bepaalde foto’s en omschrijvingen tot stand komen.
Conclusies
Uit de analyse van de foto’s blijkt onder andere dat de foto’s een eenzijdig beeld geven van moslima’s. Deze eenzijdigheid omvat verschillende aspecten:
- Op de foto’s dragen bijna alle moslima’s (82%) een hoofddoek of dragen ze een niqaab (13%). Moslima’s zonder sluier worden zelden (5%) geportretteerd.
- Een ander punt is dat moslima’s vrijwel altijd buitenshuis en grotendeels passief (voorbijlopend, staand, luisterend, zittend) gefotografeerd worden. Ze zijn zelden zichtbaar als burgers die actief bijdragen aan de samenleving (bijvoorbeeld werknemer, leidinggevende, vrijwilliger), maar ook niet als mensen in hun eigen sociale omgeving, zoals een moeder die haar kind helpt met huiswerk maken of ouders die hun pasgeboren baby knuffelen in het ziekenhuis. Moslima’s die gefotografeerd worden terwijl ze werken zijn opvallend vaak kassière.
- De woorden die vaak worden gebruikt als omschrijving bij de foto’s en de tags komen deels niet overeen met wat er feitelijk is te zien op een foto, maar refereren aan politiek-maatschappelijke debatten (inburgering, integratie, allochtoon) of politieke frames (islamisering) waarmee moslima’s voornamelijk als ‘de ander’ worden neergezet.
De publicatie is hier te lezen.